Libos xakida tarix.

Ilmiy ishning maksadi XIX – XX asrlarda Xorazm liboslari xakida imkon darajasida ma’lumot berishga xarakat kilindi. Ijtimoiy turmushining xar kanday soxasi kabi Xorazm libosini urganish tarixi va madaniyati, shark  xalklarining uzaro alokalarini tadkik etish bilan chambarchas boglikdir. Milliy kiymlarni urganish xozirgi davrning dolzarb vazifalaridan  xisoblanadi. Mazkur ishda kiyim – kechaklarning tarkibi, bichim andozalari, tarixi, madaniyati, milliy uziga xosligi, urf – odatlar, ijtimoiy munosabatlari va inson umrining fasllari, xayotidagi kuvonchli yoki kayguli vokealarni namoyon bulishini ochib berishga xarakat kilindi.

         Ilmiy ish yaratilishi, Xorazm libosi yunalishidagi izlanishlar tulaligicha ochildi deb xisoblash nourindir. Chunki, milliy liboslar nafakat boshka xalklar liboslaridan fark kiladi, chunonchi Xorazmliklar orasida kiyim kiyish xar xil guruxlarga bulingan. Shuning uchun liboslar xakida ilmiy izlanish ishlarni maxalliy shakllarini, xar – xilligini, tafovutini tarixiy rivojlanish shaklini chukur urganish kerak buldi. Shu nuktaiy nazardan ilmiy izlanishlar natijasi shuni kursatadiki XIX asr oxiriga kelib kiymlarda tikilish uslubida uzgarishlar buldi. Ovropa davlatlari Urta Osiyoga kirib kelishi fikrimiz dalili. Bu vokealar olimlar tamonidan ma’lum darajada xisobga olinmay, yoritilgan asarlarda xalk turmushini urganish umumiylashtirilgan. Fikrimiz asosi uchun XX asr boshlarida uz kuzi bilan kurgan keksa kariyalar xikoyalari, bir kator adabiyotlar fikrimizni tasdikladi.

         Mazkur ilmiy ish yaratilishida kiyim kechak tugrisidagi bir kator adabiyotlar:

–– Urta Osiyo va Kozogiston xalklarining milliy kiyimlari;

–– Urta Osiyo liboslari tarixi XIX – XX asr;

–– Uzbekiston xalklarining XIX – XX asrlarda xalk xunarmandchiligi;

–– XIX – XX asrlar uzbek milliy kiymlari;

–– Urta Osiyo, Kozogiston va Kavkaz xalklarining milliy va madaniy madaniyati;

–– Uzbekiston Amaliy san’ati kitobi, Xiva «Ichon – Kal’a» davlat muzey kurikxonasining xazinasi, Korakalpokiston Respublikasi va Xorazm viloyati xududlari buylab, muzey xodimlarining dala ekspeditsiyalarida yigilgan  ashyolar, kariyalardan olingan suxbatlar orkali ma’lumotlar yigilib, shularga tayanib ish olib borildi. Ilmiy ishni yozish jarayonida  «Ichan – Kal’a» davlat muzey kurikxonasi xazinasi va ekspozitsiyalaridagi kariyib 80 yildan ortik davr mobaynida yigilgan kiyim – kechaklar jamlamasi va ular xakidagi adabiyotlarga tayanildi. Xazinada XIX asrning urtalaridan xozirgi kungacha bulgan kiyim – kechaklar jamlamasi saklanadi. Bu erda erkaklar, ayollar, yosh bolalar kiyim majmuasi va diniy, marosimiy, bayramona uslubda tikilgan kiyim majmualari, turli xil zargarlik buyumlari, oyok kiyimlari jamlamalari yigilgan. Xazina jamlamasining ilmiy kimmatliligi shundaki, kiyimlar bir xilda emas, balki xar xil uslubda tikilganligi va etarli darajada kerakli ashyolarning borligi bilan aloxida urinni egallaydi va jamlama uch tarixiy davrga bulinadi:

•             Xiva xonligi 1873 yilgacha bulgan davr. Bu davrga ta’lukli erkaklar chaponlari bosh kiyimlari mavjud.

•             Xiva xonligi, 1873 yildan 1920 yilgacha bulgan davr. Bu davrga ta’lukli erkaklar, ayollar va bolalar kiyimlari majmuasi, bosh kiyimlar, oyok kiyimlar va zargarlik buyumlari. Bu davrdagi kiyimlarga ozrok bulsada evropacha usul va shakl kirib kelgan.

•             1920 yildan xozirgi vaktgacha bulgan davr. Bu jamlama xazinaning katta kismini tashkil kiladi.

Ilmiy ish yozilishida «Ichon – Kal’a» muzey kurikxonasining ilmiy kenggashi tashabbusi va xar tamonlama kursatgan yordami aloxida urin egallaydi. Ilmiy kenggashga, yordam bergan xamma mutaxassis, takrizchilarga, samimiy minnatdorchilik bildiramiz.     (Davomi bor)

Odilbek Ibragimov. "Xorazm amaliy san’ati" muzeyi bulimi mudiri.